يخ در كنار کره آتش

 

در روزهايي كه چشم‌ها به مريخ خيره شده بود تا شايد دانشمندان خبري هيجان‌انگيز را درباره آن اعلام كنند و هزار و يك حدس و گمان درباره آن مطرح مي‌شد اين عطارد گريزپاي بود كه توجه همگان را به خود معطوف كرد. محققان دريافتند كه در عطارد نيز يخ آب وجود دارد. به اين ترتيب نزديك‌ترين همسايه خورشيد ما ميزبان آب به شكل يخ‌زده در نواحي قطبي خود است، اما چطور چنين چيزي ممكن است؟عطارد سياره چگال، كوچك و گريز‌پاي منظومه شمسي است كه نزديك‌ترين مدار به خورشيد را به خود اختصاص داده است. اين سياره هر 88 روز يك بار مدار خود به دور خورشيد را دور مي‌زند و از روي زمين مي‌توان به تناوب آن را در افق‌هاي صبحگاهي و شامگاهي مشاهده كرد. هر چند فاصله اندكي كه با خورشيد دارد همواره رصد آن از روي زمين را با دشواري همراه مي‌كند. نزديكي به خورشيد عملا باعث مي‌شود تا اين سياره بشدت تحت‌تاثير حرارت و در عين حال بادهاي خورشيدي قرار داشته باشد؛ اتفاقي كه در نهايت باعث شده مواد تشكيل‌دهنده جو اوليه اين سياره براي هميشه آن را ترك كند. به اين ترتيب عطارد بدون جو و اتمسفري كه بتواند دما را در خود نگاه دارد در معرض بارش‌هاي شهاب‌سنگ‌ها، دنباله‌دارها و سيارك‌ها بوده است. اگر نگاهي به سطح عطارد بيندازيد مملو از گودال‌هاي برخوردي است كه در اثر برخوردهاي مهيب اجرام سرگردان آسماني با آن به وجود آمده است. در غياب جو دماي سطحي اين سياره بشدت متغير است. در حالي كه در نيمه روز دماي بخشي از مناطق سطح عطارد به بيش از 450 درجه سانتي‌گراد مي‌رسد در شب ممكن است همان نقطه تا دماي منفي 150 درجه سانتي‌گراد را تجربه كند. به اين ترتيب سطح سياره غير از برخوردهاي فضايي به علت اختلاف دماي شديد شب و روز و تغيير سريع اين دما نيز شاهد فرسايشي شديد است. نگاهي به همه اين مسائل اين ايده را تقويت مي‌كند كه عطارد بايد آخرين جايي در منظومه شمسي باشد كه كسي بخواهد در آن به‌دنبال آب بگردد.در دهه 90 ميلادي بررسي‌هاي راديويي نشان داد كه نواحي روشني در قطبين عطارد وجود دارد. تطبيق اين نواحي روشن با تصاويري كه مارينر 10 در دهه 1970 و هنگام گذر از كنار عطارد تهيه كرده بود نشان مي‌داد كه اين نواحي روشن عملا با برخي از گودال‌هاي سطح عطارد همخواني دارند و بر آنها منطبق است. از آن زمان بحث‌هاي زيادي مطرح شد كه آيا ممكن است اين لكه‌هاي روشن مدركي از وجود يخ آب باشد؟ اينك مدارگرد مسنجر كه سال 2004 به سوي اين سياره اعزام شده بود با انجام آزمايش‌هايي اين فرض قديمي ‌را تقويت كرده است. علاوه بر بررسي‌هاي راديويي، دانشمندان از دو ابزار مسنجر براي اين كار استفاده كرده‌اند؛ يكي ليزر پرقدرت اين سفينه و ديگري طيف‌سنج نوتروني مسنجر. كنار هم قرار دادن اطلاعاتي كه از هر سه مسير مختلف (اين دو ابزار و بررسي‌هاي راديويي) به دست آمده، نشان مي‌دهد عملا هيچ توضيح ديگري براي وجود اين لكه‌هاي روشن وجود ندارد مگر اين كه وجود يخ آب در لايه كم عمقي از خاك عطارد را بپذيريم‌ اما اين يخ چطور از روزهاي سوزان عطارد جان سالم به در برده است.

به‌نظر مي‌رسد سيارك‌ها و دنباله‌دارهايي كه با سياره عطارد برخورد كرده‌اند عملا با خود آب به همراه داشتند

واقعيت اين است كه همه اين منابع يخ آب درون گودال‌هاي حاصل از برخوردهاي شهاب‌سنگي يافت شده‌ است كه در منطقه قطبي عطارد قرار دارد و به دليل محل جغرافيايي و پنهان شدن در سايه ديواره‌هاي اين گودال‌ها نور خورشيد هيچگاه به آن نمي‌خورد و عملا در مناطق بسيار خاصي هستند كه از تابش مستقيم خورشيد در امانند. در غياب تابش مستقيم خورشيد و نبود جو در اين سياره عملا يخ آب مي‌تواند در زير سطح باقي بماند. تخمين‌هاي اوليه نشان مي‌دهد حجم اين يخ چيزي بين 100 ميليارد تا يك تريليون تُن يخ آب است‌ اما اين يخ چگونه از عطارد سر در آورده است؟ بازهم دنباله‌دارها و سيارك‌ها. به نظر مي‌رسد سيارك‌ها و دنباله‌دارهايي كه با اين سياره برخورد كرده‌اند و اثر انگشت خود را به شكل گودال‌ها و زخم‌هايي بر چهره عطارد به جاي گذاشته‌اند عملا همراه خود اين آب را همراه آورده باشند. اين ايده حتي درباره زمين هم وجود دارد و برخي معتقدند منشا آب روي زمين نيز از همين دنباله‌دارها و سيارك‌ها ريشه گرفته است. نكته آخري كه اين يافته را هيجان‌انگيز‌تر مي‌كند اين است كه اين يخ خيلي هم باستاني نيست و به نظر مي‌رسد قدمتش به دوران اوليه شكل‌گيري عطارد بر نمي‌گردد بلكه چيزي حدود 50 ميليون سال قدمت دارد (منظومه ما تقريبا 5/4 ميليارد سال سن دارد).





تاريخ : یک شنبه 19 آذر 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |